spretta e-u upp

[sb̥rεʰt:a]

I. f sprettu

II. sprett, spratt, spruttum, sprottið

1. vi

1) пробиваться, выбиваться, проступать

2) прыгать, вскакивать

3) прорастать, расти

spretta upp

pp masc sprottinn:

III. vt (D) spretti

1) распускать; расстёгивать

2) вспарывать, распарывать; взрезать, вскрывать

spretta á

spretta af

spretta e-u upp

spretta úr

(sprett; spratt, spruttum; sprottinn), v.

1) to spring up, issue forth (þar sprettr einn mikill brunnr);

spratt honum sveiti í enni, sweat burst out on his forehead;

also s. upp (spratt þar vatn upp);

2) to start, spring;

s. af baki, to spring off horseback;

s. á fœtr, s. upp, to start to one’s feet, jump up;

spratt upp lássinn, up sprang the lock;

spratt henni fótr ok féll hón, she slipped and fell;

spratt þat upp af heimamönnum, at, it was rumoured that;

3) to sprout, grow, of hair, grass, crops (piltar tveir léku á gólfi; þeim var sprottit hár ór kolli).

(-tta, -tt), v.

1) to make spring up, unfasten, loosen;

s. gjörðum, to ungird;

s. frá loku, to unlock;

2) to rip open or up (s. saum);

ek lét s. berkinum, I had the bark peeled off;

Þjálfi spretti á knífi sínum, Th. split the bone with his knife.

* * *

pres. sprett; pret. spratt, sprazt, spratt, pl. spruttu; subj. sprytti; part. sprottinn: [an iterative from springa; Swed. spritta; Engl. spirt; Germ. spritzen]:—to spirt out, of water; þar sprettr einn brunnr, Ver. 2; spratt þar vatn upp, Edda (pref.); þar spratt upp brunnr, Fms. vii. 251; helli þeim sprettr vatn ór berginu, i. 232; veita vötnum þeim er spretta upp í engi manns, Grág. ii. 289; sá er næstr býr vötnum þeim í héraði, er upp spretta næst líki á fjalli, K. Þ. K. 34; spratt honum sveiti í enni, sweat burst out on his forehead, Nj. 68.

2. to start, spring; hann sprettr upp, starts to his feet, Fms. xi. 151, Bs. i. 420; Hrútr vildi upp s. ok fagna henni, Nj. 6; þeir spruttu upp með íllyrðum, 128; hann spratt upp skjótt ok hart, Eg. 717; s. á fætr 129; s. af baki, to spring off horseback, Ld. 220; s. ór snöru, to spring out of a snare, 623. 36; spratt upp lássinn, up sprang the latch, Gullþ. 27; þá sprettr tjaldskörin, Sturl. i. 117; ok sprettr þá láss af limum, Gg.; sprettr mér af fótum fjöturr, Hm.; spruttu honum fætr á jakanum, he slipped, Eb. 238; spratt henni fótr ok féll hón, Bs. i. 385; spratt upp fjándskapr, Sturl. ii. 57; spretta upp af honum einstaka mansöngs-vísur, Fbr. 69; spratt þat upp af heima-mönnum ( it was rumoured), at …, Dropl. 17.

3. to sprout, grow, of hair, grass, crops; hárið spratt á sauðum, Þryml. 8; honum var sprottið hár ór kolli, Fms. iii. 125; svá ungr at eigi mun grön sprottin, Sturl. iii. 129; honum var ekki grön sprottin, Ld. 272, v. l.; þá er blómin spruttu, Karl. 546; vel sprottið (illa sprottið) tún; sprottnar engjar, good, bad crops.

(sprett; spratt, spruttum; sprottinn), v.

1) to spring up, issue forth (þar sprettr einn mikill brunnr);

spratt honum sveiti í enni, sweat burst out on his forehead;

also s. upp (spratt þar vatn upp);

2) to start, spring;

s. af baki, to spring off horseback;

s. á fœtr, s. upp, to start to one’s feet, jump up;

spratt upp lássinn, up sprang the lock;

spratt henni fótr ok féll hón, she slipped and fell;

spratt þat upp af heimamönnum, at, it was rumoured that;

3) to sprout, grow, of hair, grass, crops (piltar tveir léku á gólfi; þeim var sprottit hár ór kolli).

(-tta, -tt), v.

1) to make spring up, unfasten, loosen;

s. gjörðum, to ungird;

s. frá loku, to unlock;

2) to rip open or up (s. saum);

ek lét s. berkinum, I had the bark peeled off;

Þjálfi spretti á knífi sínum, Th. split the bone with his knife.

* * *

t, a causal to the preceding, to make spring up, unloose; s. gjörðum, to ungird, Ísl. ii. 339, 340; s. belti, Fms. iv. 31; hón spretti frá sér nisti, Bs. i. 337; s. af sér digrum fésjóð. Fms. viii. 141; s. frá loku, to unlock, 332; s. tjaldskörum, Fbr. 65, Fms. vi. 179, Bs. i. 420; sprettir hann upp speldi, Sturl. iii. 295; s. gildru um nætr, to unbend a trap, Gþl. 445.

2. to rip up, of a seam; hann spretti af annarri erminni, Fms. vi. 349; s. saum, to rip up a seam; s. upp fati, to rip up an old cloth; Þjálfi spretti á knífi sínum, Th. split the bone with his knife, Edda 28; ek lét spretta berkinum, I peeled off the bark, Al. 173.

v. сильн. III; praes. sprett; praet. spratt, pl. spruttum; conj. sprytta; pp. sprottinn

2) прыгать, вскакивать

3) прорастать, расти (о волосах, траве)

v. слаб. -ia-, praet. spretta, pp. sprett

2) вспарывать, распарывать; взрезать, вскрывать

* * *

гл. сл. - ia- отпирать; s. frá loku отодвинуть засов

* * *

1) up;

upp ok niðr, upp ok ofan, up and down;

íkorni renn upp ok niðr eptir askinum, a squirrel springs up and down the tree;

grípa upp, to pick up;

upp með, up along;

líta upp, to look up;

búa (gera) upp hvílu, to make up a bed;

drepa upp eld, to strike fire;

2) with the notion of consuming;

drekka (eta) upp, to drink (eat) up;

ausa upp, to bale out;

skipta upp, to share it all out;

3) with the notion of discovery;

spyrja, frétta upp, to find out;

4) quite;

fullr upp flærðar, brimful of falsehood;

5) of time;

upp frá því, ever since;

upp heðan, henceforth;

6) upp á, upon, on;

upp á trú þina, upon thy faith;

upp á Ebresku, in Hebrew;

sjá, horfa upp á, to look upon;

hugsa upp á, to yearn for, to be bent on.

* * *

adv. [Ulf. iup = ἄνω; A. S. and Engl. up; Dan. op; Germ. auf; from the compounded particle upp á (= Engl. upon) comes the mod. Dan. paa, as also the provinc. Dan. ‘pi, ‘punder, qs. upp-á, upp-í, upp-undir]:—up; upp ok niðr, up and down, passim; þrifa upp, to catch up; gripa upp, to pick up, Fms. xi. 124; taka upp, Nj. 55; ganga upp, to go up, ascend, Eg. 717; upp á hauginn, Fms. ii. 60; upp þangat, i. 60; upp til Fljótshlíðar, Nj. 69; upp með, up along, 74; upp ok ofan með ánni, Fms. iii. 56: of direction, sjá upp, líta upp, to look up, iv. 153; næst tungli upp frá, upwards, Rb. 110; hanga upp yfir þeim, up over one’s head, Bárð. 170; skamt á land upp, Fms. i. 60; hann hefir upp líking manns, Best. 47; upp var fjöðrin breið, Eg. 285.

II. with verbs; setja upp. skip, to launch, Fms. i. 62, Eg. 592; setja upp gnegg, see setja A.I. 4; skipa upp, to unload cargo, see skipa; grafa upp, to dig up, Nj. 86, 99; binda upp, to bind up, Bs. i. 194; réttask upp, to stretch oneself, Fms. v. 29; rísa upp, to rise; reisa upp, to raise up, Fms. i. 148; standa upp, to stand up; spretta upp, to spring up; vekja upp, to wake up, awaken, also to raise a ghost, x. 309; eggja upp, Nj. 69; koma upp, to come up, appear, Sturl. ii. 124; skella upp, to burst into laughter, 136; ljósta upp ópi, to lift up the war-cry, Fms. vii. 260; syngja upp, to sing up or loudly, x. 15, cp. Engl. to speak up; lesa upp, to read up, ix. 255; ráða upp, id.; segia upp, to say up, announce; telja upp, to count up, i. 21; inna upp, id., xi. 89; lúka upp, to open up, etc., see lúka; bjóða upp, to give up, yield up, Edda 32, Fms. vi. 241, Nj. 25, 76, Dipl. ii. 4, Grett. 147; gefa upp, to give up, pardon, Fms. ii. 33, x. 6; skipta upp, to share, iii. 92; gjalda upp, to pay up or out, x. 199, xi. 81; bæta upp, göra upp, smíða upp, to make up, repair, iv. 93, ix. 43, 338; búa upp hvílu, to make up a bed. Nj. 168; göra upp hvílu, id., Sturl. ii. 124; drepa upp eld, to strike fire, Fms. iv. 338; tendra upp, to light up, H. E. i. 455; bregða upp, to break up, Hkr. ii. 121, Fms. xi. 219.

2. with the notion of consuming; drekka upp, eta upp, to drink up, eat up; gefa upp, to give all up, Fms. vii. 197; brytja upp, skipta upp, to share it all out; ausa upp, Grett. 95 B; brenna upp, K. Þ. K.; eyða upp, Fms. ii. 118, xi. 236; gjalda upp, 26; beita upp, Eg. 49, 712; leggjask upp, to be deserted, Ld. 60.

3. with the notion of discovery; spyrja upp, to find out, Sturl. ii. 125; frétta e-t upp, Fdda (pref.)

4. denoting quite; kistur fullar upp bóka, quite full, 656 B. 1; fullr upp flærðar, full up, i. e. brimful of falsehood, Fms. viii. 391; cp. Dan. ‘have fuldt op af noget,’ to have a thing in abundance; höggva upp, to cut up, cut in pieces, ix. 381; hann þagði upp mörgum dægrum saman, iv. 167.

III. of time; vetrinn er á leið upp, Fms. xi. 52; sem upp á líðr, as it advances, vi. 217; upp frá Fardögum, Dipl. ii. 10; upp frá því, ever since, Fms. xi. 334, Sks. 717, Stj. 282, K. Þ. K.; upp héðan, henceforth, Gm.; til þings upp, up to the time of the þing, Grág. i. 262.

IV. with prepp,; up á, upon; upp á trú þína, upon my faith, Fms. i. 79; segja upp á trú sína, xi. 285; hafa statt upp á hjarta mitt, i. 284; upp á Ebresku, in Hebrew, Stj. 5, Am. 16; upp á fé eða umsýslu, Valla L. 202; sjá upp á, horfa upp á, Vígl. 20; abbask, slást upp á, to assail, Nj. 194, Grett. 143; fara með her upp á Dani, Fms. xi. 417; herja upp á, 11; upp á Svía-ríki, x. 50; leggja hatr upp á, Stj.; mannfalli snýr upp á Vindr, Fms. xi. 390; upp á skaða e-s, Th. 78; fýsask, stunda upp á e-t, Stj.; hugsa upp á, to yearn for, Fms. xi. 423; upp á vald ok forsjá Guðs, i. 185; heimta skuld upp á e-n, Dipl. i. 4; upp á kost e-s, upp á erfingja mína, at their expense, Ísl. i. 149 (v. l.), Dipl. iv. 8:—upp-í, up into; upp í Norrænu, upp í várt mál, Stj.; skipaði hann þat upp í fjórðungs gjöf síua, Dipl. v. 1; upp í jörðina, upp í skuld, 21:—upp-at, up to; upp-úr, upp-yfir, up above; upp-undir, upp-eptir, upp-með, up along.

u, f. an ‘up-spirt,’ spring, fountain-head, Stj. 30, 75, 612; u. árinnar, Fms. iii. 183, Edda 3; út í Laxárós frá uppsprettum, Vm. 5; rennandi vötn fljóta af ymissum uppsprettum, Fms. ii. 89; u. allrar líknar, u. úfriðar, rót ok u., Al. 11, 124.

COMPDS: uppsprettubrunnr, uppsprettuvatn, uppsprettuæðr.

* * *

prep. with dat. and acc.

I. with dat. over, above (hvers manns alvæpni hekk y. rúmi hans); sitja y. borðum, to sit at table; s. yfir málum manna, to sit at, attend to cases, as judge; konungr y. Englandi, king over E.; vaka y. e-m, to wake or watch over;

II. with acc.

1) over, above (Skaði tók eitr-orm, ok festi upp y. hann); hann tók y. sik skikkjuna, he put on the mantle; komast y. e-t, to come by a thing;

2) over, across, through (síðan fóru þeir y. Norðrá);

3) fig. over, beyond; hafa vöxt y. e-n, to have growth over, be taller than; fram y. aðra menn, beyond, above other men;

4) adverbial usages, sá kvittr kom y., passed over; kveld kemr y., evening draws on.

* * *

prep. with dat. and acc., also ellipt. or even as adv.; [in Goth. there are two forms, uf = Lat. sub, and ufar = Lat. super, which, as to the form, answer to Icel. ‘of’ and ‘yfir;’ but in reality ‘of’ is in the old vellums used indiscriminately, sometimes = um (q. v.), sometimes = yfir, see p. 462 and um (umb, of), p. 648 sqq.; ‘of’ as prep. is now obsolete, having been replaced, according to the sense, by um or yfir: Goth. ufar; A. S. ofer; Engl. over; O. H. G. ubar; Hel. ubar; Germ. über; Dan. over; Swed. öfver; Lat. super; Gr. υπέρ]:—over.

A. WITH DAT. over, above; hvers manns alvæpni hékk yfir rúmi hans, Eg. 88; þriðja stendr yfir Niflheimi … brenn eldr yfir Bifröst, Edda 10; yfir lokhvílu sinni, Nj. 183; spretta skörum yfir sér, Fas. ii. 187; tjalda yfir skipi sínu. Eg. 373; jörð gróin yfir viði eðr beinum, Grág. ii. 354; sitja yfir borðum, matborði, dagverði, drykkju …, to sit at table over one’s meat, drink; Nj. 6, 68, Eg. 63, 407, 577, passim; sitja yfir dómum yfir málum manna, to sit at, attend to cases, as judge, Ó. H. 86; Olafr konungr hafði jafnan með sér tólf ena spökustu menn, þeir sátu yfir dómum með honum ok réðu um vandamál, id.; sitja yfir e-m, to sit over one (a sick person), Fms. vii. 166, ix. 250; styrma yfir e-m, Ld. 40.

II. metaph. usages; görask konungr bæði yfir Mörkinni ok Hálogalandi, Eg. 71; konungr yfir Englandi, 263; biskup yfir þeim fjórðungi, Grág. i. 326; hafa vald yfir e-u, Fms. i. 227, x. 48; vera höfðingi ok herra yfir e-u, id.; Þorgils er þá var yfir Skagafirði, 61; dómandi allra mála yfir þeim ríkjum, Fas. i. 513; hann setti bróður sinn yfir Víkinni, Fms. i. 29; sektir yfir e-m, H. E. i. 420; til gæzlu yfir e-m, custody over one, Edda 21; vaka yfir e-m, to wake or watch over, Fms. i. 9, iv. 299; vöku vér hér hverja nótt á Aski yfir fé váru, Eg. 375: þú vart trúr yfir litlu, eg mun setja þig yfir mikið, Matt. xxv. 23; vil ek eigi hafa flimtan hennar né fáryrði yfir mér, Nj. 50; sitja yfir hlut e-s, 89 (see sitja I. 2); ok liggi sú íllska lengr yfir þeim, threatening them, Fms. x. 265; búa yfir brögðum, Fas. i. 290; hefi ek sét marga dýrliga hluti yfir honum, 623. 55; mér sýnisk svá mikit yfir þér, at mér byðr þat eitt í skap at þú verðir meira stýrandi, Bs. i. 468; allir þeir er nokkurr þrifnaðr var yfir, leystu sik á þrem vetrum, Fms. iii. 18; opt hafa orðit þvílíkar jarteinir yfir heiðnum mönnum, vii. 195; láta vel ílla … yfir e-u, Ld. 168, Hkr. i. 213, ii. 32 (see láta B. I. 2); láta hljótt yfir e-n, Nj. 232; þegja yfir e-u, Ld. 36; fögnuðr yfir e-u, joy over a thing, MS. 623. 23; aumhjartaðr yfir úförum hvers manns, Sks. 687; lýsa yfir e-u, to declare, Eb. 20, 250, Nj. 93, Ld. 164, 306, Fs. 13, 24, Eg. 141 new Ed., Gísl. 16, Ó. H. 101, 179, Bs. i. 95, 203, 268, 624, Fms. ii. 25, xi. 6, 25: hlyða e-m yfir, see hlýða.

III. ellipt. or adverb, usages; eldr, ok katlar yfir, Eg. 238; ætlar hann at görask konungr yfir norðr þar, 71; yfir á Espihóli, Sturl. iii. 261.

B. WITH ACC. over, above, denoting motion; limar hans dreifask yfir heim allan, Edda 10; drógu þeir netið yfir hann, … hlaupa yfir netið … hleypr hann yfir þinulinn, 40; þeir bundu yfir sik flaka af viði, Fms. ix. 421; Skaði tók eitr-orm ok festi yfir hann, Edda 40; hann tók yfir sik skikkjuna, ‘took clothes over himself,’ put on the mantle, Nj. 170; binda boð yfir miðjar dyrr, Gþl. 434; leggja e-t yfir altari þín, 655 xxiii; lauf ok limar tóku út yfir skipit, Ó. H. 36; hann felldi hvern yfir annan, Hkr. i. 151; cp. hverr um annan (um C. V); er aldr fór yfir hann, Ó. H. 123; sló miklum ótta yfir hirðmennina, struck great terror into the king’s men, Fas. i. 68; skjóta skjóli yfir e-n, Ld. 40; setja menn yfir ríki sitt, Eg. 7; at konungr mundi annan höfðingja setja yfir Norðymbra-land, Fms. i. 24; lét hann taka Knút til konungs yfir ríki þat allt, 112; komask yfir e-t, to come by a thing, Bárð. 175; láta lítið yfir sik, Fms. vii. 29.

2. over, through, across; austr yfir Foldina, Fms. i. 52; hann gékk yfir mark þat, Eg. 490; fara yfir ás nokkurn, … klif bratt yfir at fara, 576; ríða yfir fljótið, Nj. 82; hverr reiddi yfir Markar-fljót, 142; yfir skóginn, Fms. v. 249; ríðu vestr yfir Lómagnúpssand, Nj. 255; yfir hafit, Fms. vi. 21; er hann kom suðr yfir Fjalir, iii. 36; sigla norðr yfir Foldina, viii. 132; síðan fóru þeir yfir Norðrá, Eg. 134; fara at veizlum yfir ríki sitt, Fms. i. 157; skógr er almannavegr liggr yfir, Fs. 4.

II. metaph. over, beyond; hafa vöxt yfir e-n, to have growth over or above another, be taller, Fas. ii. 234; hafa höfuð ok herðar yfir e-n; fram yfir aðra menn, beyond, above, i. 27; yfir þat fram, beyond that, above that, Vm. 19; fram yfir Páskaviku, Sturl. i. 121; fram yfir Jól, Boll. 344; yfir hálf-þrítugt, Fms. ix. 33.

III. of direction, with another prep.; yfir á Hól, Hrafn. 9; þeir fúru yfir a Katanes, Fms. ix. 424; þeir sigldu yfir undir Kaupmannaeyjar, 421; upp yfir; fram yfir Grjótteigsá, Hrafn. 6.

IV. ellipt. and adverb, usages; sá kvittr kom yfir, passed over, Eg. 164; lesa yfir, to read, Dipl. iii. 10, Fms. x. 1; kveld kemr yfir, draws on, Finnb. 230; skýflóki gengr yfir, Bárð. 169; um nóttina þann tíma er hringdi yfir, Fms. x. 29; at hann myndi fljótara yfir bera ef hann riði, Hrafn. 7; hestrinn bar hann skjótt yfir ok víða, id.; undir at leiða eðr yfir at keyra, Gþl. 412; göra brú yfir, 411.

2. with verbs; bera, gnæfa, taka yfir, to surpass, passim; vofa yfir, to impend; búa yfir e-u, see búa; hylma ylir, to conceal; bætr yfir, to mend; verpa yfir, to calculate; drepa yfir e-t, to hush down; fara yfir, to pass over; líta, sjá yfir, to oversee, superintend; líða yfir, to pass over, also to faint; stíga yfir, to overcome; staupla yfir, sjást yfir, to overlook, neglect, etc., see the verbs.

3. var hann kátr yfir fram, exceedingly, Sturl. iii. 267; bjargit skútti yfir fram, Fms. vii. 81; sjá yfir upp, Edda 30.

[sg̊ö:r̬]

f skarar, skarir

1) край

2) край палатки

3) pl плотный лёд вдоль берега, береговой припай

4) ступенька

5) скамеечка для ног